28. jul 2021.

Publikacija ,,Žene i muškarci u Republici Srbiji’’ za 2020. godinu nastala je kao rezultat sagledavanja potreba da se stanje u društvu i odnosi među polovima prate preko statističkih podataka i sa namerom da se njihovim korišćenjem kreiraju i sprovode politike usmerene na otklanjanje nejednakosti među polovima i unapređenje jednakih mogućnosti za sve građanke i građane.

Objavljene podatke je prikupio i obradio Republički zavod za statistiku (RZZS) koji od 2005. godine, na svake tri godine, predstavlja statistiku prema polu u okviru projekta "Ključni koraci ka rodnoj ravnopravnosti" koji finansira Evropska unija, a sprovodi Agencija za rodnu ravnopravnost i osnaživanje žena ,,UN Women’’.

Rodna ravnopravnost podrazumeva da žene i muškarci imaju jednake mogućnosti, prava i obaveze u svom društvenom, profesionalnom i porodičnom okruženju, kao i da imaju jednak pristup resursima  i raspolažu rezutatima, odnosno da je odnos moći izjednačen. Srbija je potpisnica više važnih i obavezujućih međunarodnih dokumenata koji garantuju ravnopravnost žena i muškaraca i zabranjuju diskriminaciju na osnovu pola.

U publikaciji RZZS rodno osetljiva statistika ne podrazumeva samo prikazivanje postojećih podataka o polu, već i uvažavanje razlika u problemima i izazovima s kojima se žene i muškarci susreću u svim sferama života.

Podaci su razvrstani po sledećim oblastima: stanovništvo, zdravstvo, socijalna zaštita, obrazovanje i nauka, zaposlenost, zarade i penzije, životni standard, korišćenje vremena,  pravosuđe, donošenje odluka i međunarodni indeksi.

Iz bogatog izvora podataka koje publikacija donosi po oblastima, izdvajamo sledeće:

Stanovništvo - Broj stanovnika Srbije je u opadanju, prosečna starost žena je 44, 7, a muškaraca 41,9 godina. Indeks starenja se povećava. Muškarci čine 58% od ukupnog broja lica koja obavljaju zanimanje, dok žene čine 57% ekonomski neaktivnih. U jednočlanim domaćinstvima žene su znatno više zastupljene, dok muškarci preovlađuju u svim višečlanim domaćinstvima kao lica na koje se vodi domaćinstvo. Pada broj zaključenih brakova, dok je broj razvoda približno isti. 

Zdravstvo – U uzrastu od pet godina 8,9% devojčica i 12,7% dečaka je gojazno. Glavni razlozi neodlaska kod lekara su, skoro jednako kod mukaraca i žena, finansijska nemogućnost, očekivanje da će se zdravstveno stanje poboljšati i nedostatak vremena zbog posla i brige o deci ili drugima.

Skoro dva puta više muškaraca umre u starosnoj dobi od 30 do 59 godina, 3,6 puta više muškaraca nego žena umire usled saobraćajnih povreda, a tri puta više muškaraca nego žena izvrši samoubistvo. Očekivano trajanje života, prema podacima vitalne statistike za 2019. godinu, za žene iznosi 78, a za muškarce 73 godine.

Socijalna zaštita– Među korisnicima ustanova socijalne zaštite procentualno su zastupljeniji muškarci u svim vrstama ustanova, osim među korisnicima domskog smeštaja za starije od 65 godina. U ovoj kategoriji koja broji oko 20.000 korisnika značajno je veće učešće žena i ono iznosi 65%. U prihvatilištima je u 2019. godini bilo 440 žena i 417 muškaraca.

Obrazovanje i nauka– Tri puta više dečaka završava trogodišnje srednje stručne škole, dok gimnazije i četvorogodišnje škole završava veći broj devojčica. U visokim školama i na fakultetima uspešnije su žene – među upisanim studentima ih je 57%, a među diplomiranim 59% (podaci za 2019. god.). Takođe, u 2019. godini doktoriralo je 57% žena i 43% muškaraca. Među članovima Srpske akademije nauka (SANU) u 2020. godini muškaraca ima čak 90%.

Zaposlenost – Stopa zaposlenosti žena je 41, 9%, a muškaraca 56,6%. Najveći rodni jaz je na tržistu rada, kada je reč o zaposlenosti, i zabeležen je u kategoriji lica od 55 do 64 godine starosti, gde je stopa zaposlenosti žena 40,5%, a muškaraca 60,8 %. U pogledu neaktivnosti na tržištu rada, najveći rodni jaz zabeležen je u starosnoj kategoriji od 55 godina i više, jer je neaktivno čak 78,4% žena, za razliku od stope neaktivnosti muškaraca koja je niža i iznosi 61,6%.

Zarade i penzije – Žene su u 2018. godini bile 8,8% manje plaćene od muškaraca i ovaj podatak svrstava Srbiju među zemlje sa najnižim platnim jazom u Evropi. Međutim, ako se zarade posmatraju prema stepenu obrazovanja ili zanimanjima, razlike su znatno veće od proseka u korist muškaraca.

Životni standard – Stopa rizika od siromaštva bila je u 2019. godini najveća za lica mlađa od 18 godina i to skoro jednako za žene i muškarce. U najmanjem riziku od siromaštva bili su muškarci stari 65 i više godina i žene između 55 i 64 godine. Najveća razlika u visini stope rizika od siromaštva je kod lica koja pripadaju starosnoj grupi od 65 godina i više i iznosila je 22,2% za žene i 18,3% za muškarce. 

Korišćenje vremena – Bez obzira da li su zaposlene ili ne, žene dvostruko više od muškaraca rade u kući, dok muškarci na plaćenim poslovima vremenski rade skoro duplo duže nego žene. U gradskim naseljima oba pola imaju više slobodnog vremena nego stanovnici seoskih i drugh naselja.

Pravosuđe - U 2019. godini 91% svih maloletnika kojima su izrečene krivične sankcije su dečaci. Najveći procenat maloletnih počinilaca krivičnih dela kojima su izrečene sankcije jesu devojčice od 16 godina (30%) i dečaci od 17 godina (32%).

Za najteža krivična dela, ubistvo i teško ubistvo, u 2019. godini osuđeno je 7 žena i 84 muškarca. Za krivično delo nasilja u porodici osuđeno je 184  žena i  2.443  muškaraca, a za isto delo na kaznu uslovnog zatvora osuđeno je 83% žena i 69% muškaraca. Oštećeni (žrtve) za nasilje u porodici su 79% žene, a 21% muškarci.

Donošenje odluka– Samo 6% žena su predsednice opština/gradonačelnice, a 31,3% žena su odbornice u skupštinama opština i gradova. U svim javnim tužilaštvima u 2019. godini 39% tužilaca su žene, a 61% muškarci. Najniži procenat žena na mestima zamenika javnih tužilaca je u Tužilaštvu za organizovani kriminal (25%), a muškaraca na mestima zamenika u osnovnim javnim tužilaštvima (38%). 

Međunarodni indeksi– Indeks rodne ravnopravnosti za Republiku Srbiju 2018. iznosio je 55,8, dok je 2016. godine iznosio 40,6, što ukazuje da je u dvogodišnjem periodu zabeležen značajan porast vrednosti indeksa i to za 15,2 indeksna poena. Vrednost Indeksa rodne ravnopravnosti za 2019. godinu je, od svih evropskih zemalja, najviši za Švedsku i iznosio je 83,6, dok je vrednost za Evropsku uniju 67,4. Najnižu vrednost imala je Grčka sa 51,2.